اعاده حیثیت چیست ؟ مجازات و مراحل شکایت در قانون اسلامی

در پرتو قانون اساسی، کرامت، جان، اموال و حقوق هر فرد، از هرگونه تعرض مصون است. هیچ‌کس مجاز نیست آبرو، اعتبار و حقوق قانونی دیگری را پایمال کند. با این حال، گاهی افرادی با بی‌مبالاتی یا سوءنیت، اقدام به نسبت دادن اتهاماتی به دیگران می‌کنند—اتهاماتی که نه‌تنها غیرواقعی، بلکه در چارچوب قانون جرم محسوب می‌شوند. این رفتار، لکه‌ای ناعادلانه بر اعتبار فرد قربانی می‌گذارد.

اما قانون در برابر این بی‌عدالتی سکوت نکرده است. شخصی که به ناحق متهم شده، می‌تواند در قالب ادعای شرف یا اعاده حیثیت، شرافت و آبروی از دست‌رفته خود را بازپس گیرد. بسیاری از کسانی که ناغافل پایشان به دادگاه‌های کیفری باز شده و با اتهامی بی‌اساس مواجه شده‌اند، این حق قانونی را دارند که از آثار مخرب اجتماعی ناشی از افترا و تهمت بکاهند.

حال، پرسشی که مطرح می‌شود این است: اعاده حیثیت دقیقاً چیست و در صورت اقدام در مهلت قانونی، قانون چه مجازاتی را برای تهمت‌زننده در نظر گرفته است؟

اعاده حیثیت چیست؟

بسیاری از افراد با اصطلاح اعاده حیثیت آشنا هستند، اما شاید به‌درستی ندانند که این مفهوم حقوقی چه جایگاهی در قانون دارد. در عرف، این اصطلاح را اعاده شرف نیز می‌نامند، چرا که جوهره آن، بازگرداندن کرامت و آبرویی است که به ناحق خدشه‌دار شده است. مفهوم حقوقی اعاده حیثیت نیز به همین معنا نزدیک است و به فردی که متحمل تهمت یا افترا شده، امکان دفاع از شرافت خویش را می‌دهد.

اما اعاده حیثیت دقیقاً به چه معناست؟ اگر فردی، دیگری را به ارتکاب جرمی متهم کند، در حالی که این اتهام حقیقت ندارد، یا اگر شخصی با نشر اکاذیب، حیثیت، اعتبار و آبروی فردی را خدشه‌دار نماید، قانون به فرد آسیب‌دیده این حق را می‌دهد که از طریق مراجع قانونی، از خود رفع اتهام کند و برای شخص افترازننده، درخواست مجازات نماید.

در واقع، اعاده حیثیت نه‌تنها اقدامی قانونی، بلکه راهی برای احقاق حق و بازگرداندن نام نیک از دست‌رفته است—مسیر بازپس‌گیری شرفی که نباید به ناحق زیر سایه تهمت و دروغ بماند.

همچنین بخوانید !! وکیل کیفری

اعاده حیثیت در قانون:

اعاده حیثیت، مفهومی است که نه‌تنها در عرف و رویه قضایی، بلکه در برخی اصول و مواد قانونی نیز مورد تأکید قرار گرفته است. در پاره‌ای از موارد، صدور حکمی علیه یک فرد، فارغ از صحت یا سقم آن، می‌تواند اعتبار و آبروی او را خدشه‌دار کند. اما اگر در ادامه مشخص شود که این حکم بر پایه‌ی اشتباه قاضی صادر شده است، قانون اساسی ایران در اصل ۱۷۱ صراحتاً تکلیف را مشخص می‌کند:

“هرگاه در اثر تقصیر یا اشتباه قاضی در موضوع، یا در حکم، یا در تطبیق حکم بر مورد خاص، ضرر مادی یا معنوی متوجه کسی گردد، در صورت تقصیر، مقصر طبق موازین اسلامی ضامن است و در غیر این صورت، خسارت به وسیله دولت جبران می‌شود و در هر حال از متهم اعاده حیثیت می‌گردد.”

این اعاده حیثیت می‌تواند در قالب عذرخواهی رسمی، پرداخت خسارت مالی یا سایر اقدامات جبرانی انجام شود تا از آسیب‌های اجتماعی و شخصی ناشی از این اشتباه کاسته شود.

مجازات اعاده حیثیت کیفری:

در بخش‌های قبل، به مهم‌ترین مواردی که به موجب آن‌ها یک فرد می‌تواند اقدام به اعاده حیثیت کند، پرداختیم. اما پرسش اساسی این است: اگر شخصی در پی اعاده حیثیت برآید، قانون برای فرد مرتکب چه مجازاتی در نظر گرفته است؟

در قانون مجازات اسلامی، بسته به نوع جرمی که رخ داده، مجازات‌های متعددی برای کسانی که آبرو و اعتبار دیگران را خدشه‌دار می‌کنند، تعیین شده است. در ادامه، نگاهی دقیق‌تر به این مجازات‌ها خواهیم داشت.

۱. مجازات جرم افترا (ماده ۶۹۷ قانون مجازات اسلامی)

اگر شخصی به‌طور لفظی یا از طریق نوشتار، جرمی را به دیگری نسبت دهد اما نتواند آن را در دادگاه ثابت کند، طبق این ماده به یکی از مجازات‌های زیر محکوم خواهد شد:

✅ حبس از یک ماه تا یک سال

✅ تا ۷۴ ضربه شلاق

اما در صورتی که فرد به جرایم منافی عفت (مانند زنا یا لواط) نسبت ناروایی دهد و نتواند آن را اثبات کند، مشمول جرم قذف خواهد شد که ۸۰ ضربه شلاق حدی برای آن در نظر گرفته شده است.

نکته مهم: حتی اگر کسی اتهامی را به دیگری وارد کند که صحت داشته باشد، اما انتشار آن در حکم اشاعه فحشا باشد، همچنان به مجازات یک ماه تا یک سال حبس و تا ۷۴ ضربه شلاق محکوم خواهد شد.

همچنین بخوانید !! وکیل حقوقی

۲. افترا از طریق صحنه‌سازی (ماده ۶۹۹ قانون مجازات اسلامی)

افترا همیشه با سخن و نوشته همراه نیست؛ گاهی افراد برای متهم کردن دیگری، به‌طور عمدی و آگاهانه ادله‌ای جعلی ایجاد می‌کنند. به‌عنوان مثال، اگر فردی به قصد متهم کردن دیگری، وسایل ارتکاب جرم را در خانه، محل کار یا حتی جیب او بگذارد و باعث شود فرد بی‌گناه تحت تعقیب کیفری قرار گیرد، اما در نهایت بی‌گناهی او ثابت شود، فرد مرتکب با یکی از مجازات‌های زیر مواجه خواهد شد:

✅ حبس از شش ماه تا سه سال

✅ تا ۷۴ ضربه شلاق

۳. مجازات جرم نشر اکاذیب (ماده ۶۹۸ قانون مجازات اسلامی)

چنانچه فردی برای تشویش اذهان عمومی، ضرر رساندن به دیگری یا فریب مقامات رسمی، مطالب دروغین منتشر کند—خواه در قالب نامه، گزارش، شکوائیه یا رسانه—طبق این ماده به یکی از مجازات‌های زیر محکوم خواهد شد:

✅ حبس از دو ماه تا دو سال

✅ تا ۷۴ ضربه شلاق

۴. مجازات هجو و تخریب شخصیت (ماده ۷۰۰ قانون مجازات اسلامی)

برخی افراد برای لکه‌دار کردن آبروی دیگران، از قالب‌های ادبی مانند نثر، شعر یا نوشته‌های تمسخرآمیز استفاده می‌کنند و با انتشار آن‌ها در میان مردم، فردی را هجو می‌کنند. مطابق ماده ۷۰۰، چنین اقدامی جرم بوده و مجازات آن عبارت است از:

✅ حبس از یک ماه تا شش ماه

حیثیت، همچون گنجینه‌ای ارزشمند است که قانون آن را تحت حمایت خود قرار داده است. هرکس که بی‌پروا در مسیر افتراء، دروغ‌پراکنی و تخریب شخصیت گام بردارد، با مجازات‌های کیفری سنگینی روبه‌رو خواهد شد. اعاده حیثیت، راهی است برای بازگرداندن شرافتی که ناعادلانه از فردی گرفته شده است—تا هیچ دروغی نتواند حقیقت را برای همیشه پنهان کند.

همچنین بخوانید !! مشاوره با وکیل خانواده

چگونه اعاده حیثیت کنیم؟

اکنون که با مفهوم اعاده حیثیت و مجازات‌های مرتبط با آن آشنا شدیم، پرسش مهمی مطرح می‌شود: اگر فردی قربانی افترا یا نشر اکاذیب شده باشد، چگونه می‌تواند حیثیت از دست‌رفته‌ی خود را بازگرداند؟

گام نخست: ثبت شکایت

اولین و مهم‌ترین اقدام برای اعاده حیثیت، تنظیم و ثبت شکواییه رسمی است. فردی که مورد تهمت و دروغ‌پردازی قرار گرفته است، باید با ارائه مستندات و ادله کافی، شکایت خود را در دفاتر خدمات الکترونیک قضایی ثبت کند.

پس از ثبت شکواییه، پرونده به دادسرای صالح ارسال می‌شود تا مراحل قانونی رسیدگی به آن آغاز گردد.

گام دوم: بررسی اولیه در دادسرا

در این مرحله، مقامات دادسرا به‌صورت مقدماتی شکایت را بررسی می‌کنند. در این روند دو احتمال وجود دارد:

1️⃣ قرار منع تعقیب صادر شود: یعنی دادسرا تشخیص دهد که عمل انجام‌شده جرم محسوب نمی‌شود و پرونده مختومه گردد.

2️⃣ ارجاع به دادگاه کیفری: اگر دادسرا ادعای شاکی را مقرون به صحت تشخیص دهد، پرونده به دادگاه کیفری ارسال خواهد شد تا قاضی در مورد آن تصمیم‌گیری کند.

گام سوم: صدور حکم در دادگاه کیفری

در این مرحله، قاضی پرونده را بررسی کرده و بر اساس شواهد و مستندات ارائه‌شده، حکم مقتضی را صادر می‌کند. در صورت اثبات جرم، فرد متهم ممکن است با یکی از مجازات‌های قانونی (حبس، شلاق یا جزای نقدی) روبه‌رو شود.

اعاده حیثیت نه‌تنها یک حق قانونی، بلکه ابزاری برای احقاق عدالت است. هیچ‌کس نباید اجازه دهد که اعتبار و نام نیک او به‌واسطه‌ی دروغ و افترا خدشه‌دار شود. قانون، راهی را برای بازگرداندن این حیثیت فراهم کرده است—راهی که هرکس می‌تواند در صورت لزوم، آن را طی کند تا حقیقت بار دیگر بر تارک عدالت بدرخشد.

برای کسب اطلاعات بیشتر برای ثبت شکایت با متخصص‌ترین وکیل تهران و شهرستان‌ها تماس بگیرید: 09363145061

مهلت شکایت اعاده حیثیت:

در ادامه‌ی بحث درباره‌ی اعاده حیثیت، این پرسش مطرح می‌شود که آیا برای طرح شکایت کیفری محدودیت زمانی وجود دارد؟ به بیان دیگر، فردی که مورد افترا یا نشر اکاذیب قرار گرفته، تا چه زمانی فرصت دارد که برای بازپس‌گیری اعتبار خود اقدام کند؟

بر اساس ماده ۱۰۶ قانون مجازات اسلامی:

✅ در جرایم تعزیری قابل گذشت، اگر شخص زیان‌دیده ظرف یک سال از تاریخ اطلاع از وقوع جرم اقدام به شکایت نکند، حق شکایت کیفری او ساقط خواهد شد.

✅ اگر فرد به دلیل قرار گرفتن تحت سلطه‌ی متهم یا هر مانع دیگری نتواند در این مدت اقدام کند، مهلت شکایت از زمان رفع مانع محاسبه خواهد شد.

✅ همچنین در صورتی که شخص متضرر پیش از انقضای یک سال فوت کند، ورثه‌ی او تا شش ماه پس از تاریخ فوت حق دارند شکایت را مطرح کنند—مگر اینکه دلایلی دال بر صرف‌نظر متوفی از شکایت وجود داشته باشد.

اعاده حیثیت در افترا و نشر اکاذیب:

⏳ اگر اعاده حیثیت به دلیل نشر اکاذیب صورت می‌گیرد، بهترین اقدام آن است که در فاصله‌ی معقولی پس از وقوع جرم، یعنی در بازه‌ی یک ساله، شکایت در دادسرا ثبت شود.

⏳ اما اگر اتهامی ناروا (افترا) به شما نسبت داده شده و در نهایت حکم برائت شما صادر شده است، توصیه می‌شود بلافاصله پس از دریافت رأی برائت، درخواست اعاده حیثیت کیفری را مطرح کنید. در این حالت، حکم دادگاه مبنی بر بی‌گناهی، می‌تواند مهم‌ترین سند برای شکایت شما باشد. مهلت طرح شکایت، عامل مهمی در رسیدگی به پرونده‌های اعاده حیثیت است. اگرچه قانون یک بازه‌ی مشخص را تعیین کرده، اما برای جلوگیری از از بین رفتن آثار جرم و پیچیده شدن روند رسیدگی، بهترین راه این است که هر چه زودتر برای دفاع از حیثیت و اعتبار خود اقدام کنید. زیرا عدالت، تنها در صورتی احقاق می‌شود که به موقع به دنبال آن برویم.