استرداد جهیزیه با سیاهه یا بدون آن + قانون سال 1404
با آن‌که قانون‌گذار تعریفی مشخص از جهیزیه ارائه نداده، اما بر اساس عرف رایج در جامعه، جهیزیه به مجموعه‌ای از اموال منقول گفته می‌شود که زن آن‌ها را برای استفاده یا تزیین زندگی مشترک، به خانه شوهر می‌آورد. در بسیاری از مناطق ایران، این رسم ریشه‌دار و دیرینه است و نحوه تهیه و شناخت جهیزیه، تابع عرف منطقه‌ای و قومی هر خانواده است.
جایگاه جهیزیه در قانون ایران:
در قانون مدنی ایران نامی از جهیزیه برده نشده است. دلیل این امر آن است که از نظر شرعی و قانونی، زن موظف به آوردن جهیزیه نیست و مسئولیت تهیه لوازم زندگی بر عهده مرد است. با این وجود، چون آوردن جهیزیه در ایران امری مرسوم است و دعاوی مرتبط با آن در دادگاه خانواده بسیار شایع است، تحلیل حقوقی آن ضروری به نظر می‌رسد.
مالکیت جهیزیه با کیست؟
باید توجه داشت که آوردن جهیزیه به معنای واگذاری مالکیت به مرد نیست. این اموال همچنان در مالکیت زن باقی می‌مانند و شوهر صرفا حق انتفاع از آن‌ها را دارد. بنابراین، زن در هر زمان، حتی پیش از طلاق نیز می‌تواند اقدام به استرداد جهیزیه کند.
آیا استرداد جهیزیه قبل از طلاق ممکن است؟
بله، چون زن مالک قانونی این اموال است، از نظر حقوقی هیچ منعی برای استرداد جهیزیه پیش از طلاق وجود ندارد. تجربه‌های وکالت در دعاوی خانوادگی نیز نشان می‌دهد که همان‌گونه که زن با عشق جهیزیه را به خانه شوهر می‌برد، بازگرداندن آن قبل از طلاق، اغلب نشانه‌ای از پایان رابطه مشترک است.
جهیزیه چه چیزهایی را شامل می‌شود؟
اموالی که مرد در طول زندگی مشترک خریداری می‌کند—حتی اگر برای جایگزینی وسایل مستهلک جهیزیه باشد—جزو جهیزیه محسوب نمی‌شود. جهیزیه همان اموالی است که زن در ابتدای زندگی به خانه شوهر آورده است و اگر با گذشت زمان برخی وسایل از بین رفته یا خراب شده باشند، مرد تعهدی به جبران آن‌ها ندارد. زن تنها می‌تواند اموالی را که هنوز موجود است، مطالبه نماید.
نکات کلیدی در استرداد جهیزیه:
داشتن سیاهه (لیست اقلام جهیزیه): تهیه لیستی دقیق از جهیزیه و گرفتن امضای شوهر در زمان ورود به منزل، در زمان استرداد جهیزیه بسیار کارآمد است.
وجود اقلام خریداری‌شده توسط شوهر: اگر شوهر بتواند اثبات کند برخی وسایل را خودش خریده، زن نمی‌تواند آن‌ها را مطالبه کند.
طلاهای زوجه: طلاها جزء جهیزیه محسوب نمی‌شوند، حتی اگر در سیاهه ذکر شده باشند، چون در تصرف زن‌اند و مرد از آن‌ها استفاده نمی‌کند.
همچنین بخوانید !! وکیل طلاق توافقی
استرداد جهیزیه با سیاهه جهیزیه چیست؟
سیاهه یا همان لیست اقلام جهیزیه، فهرستی است از وسایلی که زن در ابتدای زندگی مشترک به خانه شوهر می‌آورد. این سیاهه از دیرباز در فرهنگ ایرانی رواج داشته و نسخه‌های قدیمی خطی آن در مناطق مختلف کشور قابل مشاهده است. تهیه یک لیست کامل با جزئیات دقیق، به‌ویژه برای وسایل گران‌قیمت، می‌تواند از بروز اختلافات بعدی جلوگیری کند.
تهیه سیاهه جهیزیه چگونه می‌باشد؟
برای جلوگیری از هرگونه ابهام، بهتر است لیست جهیزیه شامل اطلاعات زیر باشد:
✔نام کامل هر وسیله
✔برند، مدل و کارخانه سازنده (مثلا یخچال سامسونگ مدل RT500)
✔مشخصات خاص، مانند اندازه یا دست‌ساز بودن (برای مثال: فرش دست‌بافت ۱۲ متری، طرح افشان)
گرچه امضای شهود زیر سیاهه الزامی نیست، اما وجود آن می‌تواند در موارد اختلاف‌برانگیز بسیار کمک‌کننده باشد. همچنین توصیه می‌شود امضای شوهر پس از ورود جهیزیه به منزل، پای این سیاهه اخذ گردد.
آیا بردن جهیزیه از خانه شوهر امکان‌پذیر است؟
بله، بردن جهیزیه یا همان استرداد جهیزیه برای زن امکان‌پذیر است. زن می‌تواند از طریق دادگاه خانواده یا شورای حل اختلاف و با استناد به سیاهه جهیزیه، دادخواست استرداد بدهد. در بسیاری از موارد، فرایند استرداد جهیزیه با ارائه این لیست و اثبات مالکیت، به‌راحتی انجام می‌شود.
نکاتی درباره اقلام خریداری‌شده توسط شوهر:
در برخی خانواده‌ها رسم بر این است که مرد برخی وسایل را برای زندگی مشترک تهیه می‌کند. گاهی این اقلام در سیاهه نیز گنجانده می‌شوند. اما در زمان استرداد، اگر مرد بتواند اثبات کند که آن وسایل را خودش خریداری کرده، زن دیگر حق استرداد آن‌ها را ندارد. چراکه این وسایل به‌عنوان کمک به جهیزیه تهیه شده‌اند، نه اینکه جزو اموال شخصی زن محسوب شوند.
طلاهای زوجه جزو جهیزیه محسوب می‌شوند؟
گاهی در برخی سیاهه‌ها دیده می‌شود که طلاهای زوجه نیز با ذکر گرم و مشخصات، در لیست جهیزیه ثبت شده‌اند. با این حال، باید دانست که طلاهای زن جزء جهیزیه محسوب نمی‌شوند. زیرا:
◼طلاها در تصرف زوجه‌اند
◼مرد استفاده‌ای از آن‌ها ندارد
◼طلاها به‌طور عرفی، دارایی شخصی زن تلقی می‌شوند
با وجود این، در برخی موارد دیده شده که زن با استناد به وجود طلا در سیاهه و امضای مرد، برای استرداد طلاها نیز دادخواست داده است.
آیا زن می‌تواند بدون اجازه شوهر جهیزیه را ببرد؟
از آنجا که زن مالک جهیزیه است و قانونا الزامی برای آوردن آن ندارد، هر زمان که بخواهد می‌تواند آن را مسترد کند و نیازی به اجازه شوهر نیست. فقط باید دقت کرد که:
💢فقط وسایلی را که در سیاهه آمده و به‌طور مستند متعلق به زن هستند، خارج کند
💢بهتر است هنگام استرداد بدون حکم دادگاه، چند نفر از همسایگان شاهد حضور داشته باشند تا در صورت بروز مشکل، شهادت دهند.
همچنین بخوانید !! وکیل نفقه
آیا استرداد جهیزیه مصداق سرقت است؟
بر اساس تجربیات وکلای دادگستری، معمولا شکایات مربوط به «سرقت اثاثیه» از سوی شوهر علیه زن به نتیجه نمی‌رسد. چون در چنین مواردی، سوءنیت یا عنصر معنوی جرم وجود ندارد و زن در حال استرداد اموال متعلق به خود است.
مسئولیت مرد در قبال جهیزیه چیست؟
مرد وظیفه‌ای برای خرید یا نگهداری جهیزیه ندارد
اگر وسایل جهیزیه در طول زمان مستهلک یا خراب شوند، مرد مسئول پرداخت وجه یا جایگزینی آن‌ها نیست
مسئولیت مرد صرفا به استفاده از جهیزیه در زندگی مشترک محدود می‌شود، نه تملک یا نگهداری آن
آیا مرد در قبال جهیزیه همسر، امین محسوب می‌شود؟ و در صورت تصاحب یا استفاده نادرست از جهیزیه، آیا می‌توان او را به جرم خیانت در امانت تحت تعقیب قرار داد؟
🟡 از دید صرفا قانونی، در صورتی که مال با شرایط قانونی در اختیار دیگری قرار گیرد و بازگشت آن شرط شده باشد، تصرف خارج از حدود می‌تواند مشمول جرم خیانت در امانت شود. اما در روابط خانوادگی و به‌ویژه در زندگی مشترک، همواره چنین صراحتی وجود ندارد.
🟡بررسی آرای دیوان عالی کشور نشان می‌دهد که در این زمینه وحدت رویه‌ای مشخص وجود ندارد. گاهی زوج به‌عنوان امین و مشمول جرم شناخته شده و در مواردی دیگر، چنین عنوانی پذیرفته نشده است.
🟡در واقع، از آنجا که هدف از آوردن جهیزیه به منزل مشترک، شروع زندگی است و نه سپردن اموال برای بازگرداندن آن‌ها، در اغلب موارد نمی‌توان عنصر “شرط استرداد” را ثابت کرد؛ عنصری که در ماده ۶۷۴ قانون مجازات اسلامی به‌عنوان یکی از ارکان جرم خیانت در امانت به آن اشاره شده است.
مطابق ماده ۶۷۴ قانون مجازات اسلامی، برای تحقق جرم خیانت در امانت، وجود شرایط زیر الزامی است:
✳سپردن مال به عنوان امانت، رهن، اجاره یا وکالت
✳وجود شرط استرداد یا مصرف مشخص
✳استعمال، تصاحب، تلف یا مفقود کردن مال توسط امین
✳وجود سوءنیت و قصد اضرار به مالک مال
در زندگی مشترک، چون سپردن جهیزیه به مرد با قصد امانت‌گذاری نیست و اصولا شرط بازگرداندن آن نیز وجود ندارد، بنابراین در حالت عادی، امکان طرح دعوای کیفری خیانت در امانت علیه زوج وجود ندارد.
با این حال، در شرایطی خاص می‌توان شوهر را امین دانست و در صورت تعدی یا تفریط، از او شکایت کرد. این شرایط زمانی پدید می‌آید که:
✔زوجین در حال جدایی یا طلاق باشند
✔زوجه به طور رسمی یا غیررسمی از شوهر بخواهد جهیزیه را بازگرداند
✔زوج از آن زمان به بعد در حکم امین مال محسوب شود
✔تصاحب یا تلف جهیزیه همراه با سوءنیت باشد
در چنین حالتی، اگر زوجه بتواند اثبات کند که جهیزیه در اختیار شوهر بوده و وی به‌رغم درخواست، از بازگرداندن آن امتناع کرده یا آن را تخریب یا مخفی کرده است، امکان طرح شکایت کیفری فراهم می‌شود.
آیا فروش جهیزیه توسط مرد جرم است؟
فروش جهیزیه توسط شوهر، به‌صورت مستقیم جرم‌انگاری نشده است اما بسته به شرایط، ممکن است مشمول یکی از جرایم همچون فروش مال غیر، خیانت در امانت، تخریب یا حتی سرقت باشد. تشخیص عنوان مجرمانه، بر عهده دادسرا و قاضی پرونده است.
راهکارهای حقوقی و کیفری برای استرداد جهیزیه:
زوجه می‌تواند برای بازپس‌گیری جهیزیه، از طریق دادگاه خانواده، دادخواست استرداد جهیزیه تقدیم کند. چنانچه رفتار شوهر واجد وصف کیفری باشد، امکان تنظیم شکواییه و ارائه آن به دادسرای محل وقوع جرم نیز وجود دارد.
جمع‌بندی:
اگرچه در حالت عادی نمی‌توان شوهر را بابت نگهداری جهیزیه تحت تعقیب کیفری قرار داد، اما در شرایط خاصی مانند جدایی و اطلاع‌رسانی رسمی زوجه درباره استرداد جهیزیه، شوهر در حکم امین است و در صورت تصرف، تلف یا مخفی کردن اموال با سوءنیت، می‌توان او را تحت تعقیب قرار داد.
