در قانون مجازات اسلامی، مطابق ماده ۶۷۴ قانون تعزیرات، بدینگونه تعریف شده است: «هرگاه اموال منقول یا غیرمنقول یا نوشتههایی مانند سفته، چک و نظایر آن بهصورت اجاره، امانت، رهن، وکالت یا برای هر کاری با اجرت یا بدون اجرت به کسی سپرده شود و مقرر شده باشد که آن اموال بازگردانده شود یا به مصرف معینی برسد، اما شخصی که این اشیا نزد اوست، به ضرر مالک، آنها را مصرف، تصاحب، تلف یا مفقود کند، به حبس از شش ماه تا سه سال محکوم خواهد شد.»
رویکرد قانونگذار در ماده ۶۷۴:
قانونگذار بهمنظور جلوگیری از سوءاستفاده مجرمان، مفهوم سپرده شدن اموال را فراتر از عقد رسمی دانسته و مقرر کرده است که هر نوع سپردن مال، چه در قالب عقد مشخص و چه بدون آن، میتواند مبنای تحقق جرم خیانت در امانت قرار گیرد. بر این اساس، افرادی مانند باربرها یا رانندگان تاکسی که در قبال دریافت اجرت یا حتی بدون دریافت اجرت، مالی را از دیگران تحویل میگیرند، در صورت تحقق سایر شرایط، ممکن است به جرم خیانت در امانت محکوم شوند.
گسترش دامنه جرم به سایر عقود:
عبارت «هر کاری با اجرت یا بی اجرت» در ماده ۶۷۴ نشان میدهد که عقودی فراتر از موارد ذکر شده در قانون، مانند عقد عاریه، نیز میتوانند مبنای تحقق این جرم باشند. بهعنوان مثال، اگر مستعیر (عاریهگیرنده) مال عاریه را تلف کند، میتوان او را به جرم خیانت در امانت محکوم کرد، زیرا سپردن مال در این موارد نیز با قصد استرداد یا مصرف مشخصی صورت گرفته است.
اموال غیرمنقول و جرم خیانت در امانت:
اضافه شدن اموال غیرمنقول به شمول این جرم، موضوعاتی نظیر تخلیه ملک توسط مستأجر پس از پایان قرارداد اجاره را نیز قابل بحث کرده است. با این حال، تخلیه نکردن ملک معمولا به دلیل سوءنیت مستأجر نیست و قوانین خاصی برای رسیدگی به این موارد در روابط موجر و مستأجر وجود دارد. اما اگر مستأجر پس از بازپرداخت ودیعه و بدون عذر موجه از تخلیه خودداری کند، احتمال اثبات خیانت در امانت افزایش مییابد.
تفکیک خیانت در امانت و تصرف عدوانی:
وارد کردن اموال غیرمنقول به شمول این جرم میتواند در مواردی سبب تداخل با جرایمی نظیر تصرف عدوانی شود. در چنین مواقعی، بر اساس ماده ۱۳۱ قانون مجازات اسلامی که به تعدد معنوی اشاره دارد، مشکل با استناد به عمل واحد دارای عناوین متعدد قابل حل خواهد بود.
ماهیت جرم خیانت در امانت:
این جرم از نوع جرایم آنی است، به این معنا که در لحظه ارتکاب یکی از افعال موردنظر قانون (تصاحب، تلف، مفقود کردن یا مصرف) محقق میشود و نیاز به استمرار ندارد. دیوان عالی کشور نیز در آرای خود تأکید کرده که این جرم مستمر محسوب نمیشود، چراکه جرم مستمر زمانی صدق میکند که فعل ارتکابی در طول زمان ادامه داشته باشد.
همچنین بخوانید !! وکیل کیفری
مقایسه جرم کلاهبرداری و خیانت در امانت:
با بررسی دو جرم کلاهبرداری و خیانت در امانت، میتوان به این نتیجه رسید که وجه اشتراک اصلی این دو جرم، آن است که در هر دو، قربانی بهصورت ارادی و با اختیار خود مال را در اختیار مجرم قرار میدهد. این ویژگی برخلاف جرم سرقت است، که در آن، مال با استفاده از غفلت یا غیبت مالک ربوده میشود.
با وجود این شباهت، دو تفاوت مهم میان این جرایم وجود دارد:
۱. اغفال و فریب در کلاهبرداری
یکی از تفاوتهای اساسی این دو جرم، وجود عنصر اغفال و فریب در کلاهبرداری است. کلاهبردار با استفاده از مانورهای متقلبانه، صحنهسازی و فریب، رضایت قربانی را جلب کرده و مال او را تصاحب میکند. بدون این عنصر، جرم کلاهبرداری محقق نمیشود. اما در خیانت در امانت، قربانی بدون اینکه فریبی از سوی مجرم صورت بگیرد، مال خود را با رضایت در اختیار وی قرار میدهد.
علاوه بر این، زمان تحقق جرم نیز در این دو متفاوت است. جرم کلاهبرداری بلافاصله پس از تصاحب مال توسط کلاهبردار کامل میشود، اما در خیانت در امانت، اقدامات مجرم پس از دریافت مال (مانند تلف، تصاحب یا مصرف آن) موجب تحقق جرم میشود.
۲. انتفاع مجرم
تفاوت دیگر این دو جرم، عنصر نتیجه است. در کلاهبرداری، انتفاع مجرم یا شخص مورد نظر وی شرط اصلی تحقق جرم است. بهعنوان مثال، اگر شخصی با صحنهسازی موجب شود دیگری مال خود را در بازار ارزان بفروشد و از این طریق متضرر شود، اما خود شخص هیچ نفعی از این عمل نبرد، نمیتوان او را کلاهبردار دانست.
در مقابل، در جرم خیانت در امانت، وجود انتفاع برای مجرم ضروری نیست. برای مثال، اگر امینی که مال امانی را در اختیار دارد، عمداً آن را تلف کند، حتی اگر خود هیچ نفعی از این اقدام نبرد، مرتکب جرم خیانت در امانت میشود.
در نتیجه ، درحالیکه شباهتهایی میان کلاهبرداری و خیانت در امانت وجود دارد، تفاوتهای کلیدی در عنصر فریب و انتفاع مجرم، این دو جرم را از یکدیگر متمایز میکند.
طرح دعاوی خیانت در امانت با بهترین وکیل متخصص تهران و شهرستانها شماره تماس : 09363145061
بررسی دقیق جرم خیانت در امانت:
خیانت در امانت، همانند بسیاری از جرایم مالی، پیشینهای طولانی در تاریخ بشری دارد. هرچند که در جوامع گذشته این جرم، عنوان مستقلی از سایر جرایم علیه اموال نداشته است. قرآن کریم نیز در آیات متعددی مردم را به رعایت امانت و دوری از خیانت سفارش کرده است؛ از جمله آیه ۵۸ سوره نساء که به بازگرداندن امانات به اهل آن تأکید دارد، یا آیه ۳۷ سوره انفال که مؤمنان را از ارتکاب خیانت در امانت باز میدارد. همچنین در روایات اسلامی، خیانت در امانت به شدت مذموم شمرده شده است. پیامبر اسلام (ص) نیز خیانت و دروغگویی را صفاتی دور از مؤمنین واقعی دانستهاند.
موضوعات خاص مرتبط با خیانت در امانت:
شمول اموال غیرمنقول:
با توجه به قانون، اموال غیرمنقول نیز مشمول جرم خیانت در امانت قرار میگیرند. به طور مثال، اگر مستأجری پس از اتمام قرارداد اجاره از تخلیه ملک خودداری کند، تنها در شرایطی که سوءنیت وی اثبات شود، میتوان وی را به خیانت در امانت محکوم کرد.
جرم خیانت در امانت؛ آنی یا مستمر:
دیوان عالی کشور اعلام کرده است که جرم خیانت در امانت، یک جرم آنی محسوب میشود؛ بدین معنا که در لحظه ارتکاب یکی از چهار فعل قانونی (تصاحب، تلف، مفقود یا استعمال کردن مال) جرم محقق میشود و نیاز به استمرار ندارد.
همچنین بخوانید !! وکیل حقوقی
عناصر تشکیلدهنده جرم خیانت در امانت:
برای تحقق این جرم، سه عنصر اصلی وجود دارد:
۱. عنصر قانونی
ماده ۶۷۴ قانون تعزیرات، به عنوان پایه حقوقی این جرم شناخته میشود.
۲. عنصر مادی
شامل سه بخش است:
رفتار فیزیکی مجرمانه: اعمالی مانند تصاحب، تلف، استعمال یا مفقود کردن مال.
اوضاع و احوال لازم: مال باید متعلق به غیر باشد و با رضایت در اختیار مجرم قرار گیرد.
نتیجه مجرمانه: ضرر به مالک یا متصرف قانونی.
۳.عنصر روانی
جرم خیانت در امانت از دو بخش تشکیل میشود: سوءنیت عام و سوءنیت خاص. برای تحقق این جرم، وجود هر دو نوع سوءنیت ضروری است.
۱. سوءنیت عام
سوءنیت عام به معنای وجود قصد و اراده در انجام عمل فیزیکی مرتبط با جرم است. در جرم خیانت در امانت، مرتکب باید یکی از چهار فعل تصاحب، تلف، مفقود کردن یا استعمال مال مورد امانت را عمداً و با آگاهی کامل انجام داده باشد.
این قصد و اراده باید در زمان انجام عمل موجود باشد، نه ناشی از حالتهایی چون مستی، خواب، یا غفلت.
برای مثال، اگر امین به دلیل بیتوجهی یا سهلانگاری موجب از بین رفتن مال امانی شود، عنصر سوءنیت عام وجود ندارد و وی تنها مسئولیت حقوقی دارد، نه کیفری.
۲. سوءنیت خاص
سوءنیت خاص به قصد ایجاد ضرر به مالک یا متصرف مال اشاره دارد. مرتکب باید عمل خود را با نیت آسیب رساندن به حقوق مالک یا متصرف انجام داده باشد.
مثال:
اگر امین عمداً مال امانی را به قصد انتقامجویی یا محروم کردن مالک از حق خود تلف یا تصاحب کند، سوءنیت خاص وجود دارد.
اما اگر عمل مرتکب برای منفعت مالک یا به نفع وی انجام شده باشد، جرم محقق نمیشود.
مانند اینکه امین، میوههای سپردهشدهای را که در آستانه فاسد شدن هستند، بفروشد و مبلغ آن را برای مالک نگه دارد یا حیوانی را که در حال مرگ است، ذبح کرده و گوشت آن را برای مالک نگه دارد.
نکات تکمیلی:
وجود هر دو سوءنیت باید به طور همزمان با عنصر مادی جرم محرز شود.
اگر فردی بدون قصد ضرر رساندن و تنها برای رفع نیاز خود از مال امانی استفاده کند، ممکن است با توجه به شرایط، سوءنیت خاص منتفی شود.
در نتیجه، اثبات عنصر روانی جرم خیانت در امانت نیازمند ارائه شواهدی از قصد و نیت مرتکب است که نشان دهد وی عمداً و با نیت آسیب رساندن به مالک یا متصرف مال، یکی از افعال مجرمانه را انجام داده است.
مجازات جرم خیانت در امانت:
۱. مجازات اصلی
بر اساس ماده ۶۷۴ قانون تعزیرات مصوب ۱۳۷۵، مجازات اصلی جرم خیانت در امانت شامل شش ماه تا سه سال حبس است. این مجازات با اصول و موازین فقهی نیز هماهنگی داشته و به عنوان مجازات اصلی برای مقابله با این جرم در نظر گرفته شده است.
۲. مجازاتهای تبعی و تکمیلی
جرم خیانت در امانت، همانند کلاهبرداری، یک جرم قابل تعزیر محسوب میشود و بر این اساس، مشمول مجازاتهای تبعی و تکمیلی نیز میگردد:
۳.مجازاتهای تکمیلی:
طبق ماده ۲۳ قانون مجازات اسلامی ۱۳۹۲، دادگاه میتواند در صورت لزوم، برای جرایم تعزیری از درجه یک تا شش، مجازاتهای تکمیلی تعیین کند. این مجازاتها میتواند شامل مواردی نظیر محرومیت از حقوق اجتماعی، اقامت اجباری در محل معین، یا منع اشتغال به حرفه خاص باشد.
۴.مجازاتهای تبعی:
بر اساس ماده ۲۵ قانون مجازات اسلامی ۱۳۹۲، محکومیت به حبسهای تعزیری از درجه یک تا پنج، تبعاتی همچون محرومیت از حقوق اجتماعی به همراه دارد. بنابراین، در صورتی که جرم خیانت در امانت در این درجات جای گیرد، مجازاتهای تبعی مرتبط نیز اعمال خواهد شد.
سخن پایانی:
مجازات جرم خیانت در امانت، علاوه بر حبس (به عنوان مجازات اصلی)، شامل محدودیتهای اجتماعی و حقوقی نیز میشود که با هدف پیشگیری از تکرار جرم و بازگشت مجرم به مسیر صحیح اعمال میگردد. این مجازاتها در چارچوب قوانین تعزیرات و مجازات اسلامی تنظیم شدهاند و با توجه به شرایط جرم و شخصیت مرتکب، میتوانند شدت یا کاهش یابند.