تخفیف مجازات در اجرای احکام چیست ؟
جرم‌شناسان بر این باورند که یکی از اهداف بنیادین وضع مجازات، ایجاد ارعاب و بازدارندگی در جامعه است. به عبارت دیگر، مجازات‌ها می‌توانند به کاهش آمار جرایم یاری رسانند، زیرا ترس ناشی از مجازات نه تنها مرتکبان جرم را از ارتکاب اقدامات غیرقانونی منصرف می‌سازد، بلکه جامعه را نیز از خطرات بالقوه حفظ می‌کند.
با این وجود، در برخی شرایط خاص، قاضی متوجه می‌شود که مجرم به اصلاح رسیده و دیگر تمایل به تکرار رفتارهای مجرمانه ندارد. در چنین مواردی، قاضی می‌تواند در میزان مجازات تخفیف قائل شود. این شرایط ویژه که تحت عنوان «جهات تخفیف مجازات» شناخته می‌شوند، مواردی هستند که قانونگذار به‌طور دقیق و مشخص به آن‌ها پرداخته است.
در این مقاله، به بررسی دقیق این موضوع و جنبه‌های مختلف جهات تخفیف مجازات خواهیم پرداخت تا روشن شود که چگونه می‌توان با در نظر گرفتن شرایط خاص، عدالت را در فرآیند اجرای مجازات برقرار کرد.
چه شرایطی موجب تخفیف مجازات می‌شود؟
قانون مجازات اسلامی به قاضی این اختیار را اعطا کرده است که در صورت احراز کیفیات مخففه، اقدام به تخفیف میزان مجازات مجرم نماید. به این ترتیب، اعمال جهات تخفیف مجازات نه تنها الزامی نیست، بلکه قاضی مختار است که بر اساس شرایط موجود، این اقدام را انجام دهد.
قلمرو اعمال کیفیات مخففه تنها به جرایم تعزیری محدود می‌شود. در مورد دیگر جرایم، از جمله جرایم مستوجب حد، قصاص و دیه، اعمال این جهات تخفیف مجازات امکان‌پذیر نیست. دلیل این امر آن است که حدود و قصاص، جنبه شرعی دارند و میزان آن‌ها به‌طور صریح و مشخص از سوی شارع تعیین شده است.
همچنین بخوانید !! وکیل کیفری
چه میزان تخفیف مجازات امکان‌پذیر است؟ بررسی ابعاد قانونی
ماده 37 قانون مجازات اسلامی، میزان تخفیف مجازات در شرایط اعمال کیفیات مخففه را در چهار بند به شرح زیر تعیین کرده است:
کاهش سایر مجازات‌های تعزیری: تقلیل دیگر مجازات‌های تعزیری به میزان یک یا دو درجه از همان نوع یا انواع دیگر.
کاهش مدت حبس: تخفیف حبس به میزان یک تا سه درجه.
تبدیل مصادره اموال: تبدیل حکم مصادره اموال به جزای نقدی از درجه یک تا چهار.
تبدیل انفصال: تبدیل انفصال دائم به انفصال موقت به مدت پنج تا پانزده سال.
همچنین بخوانید !! وکیل مواد مخدر
چه مواردی در پرونده باعث تخفیف مجازات می شود ؟
ماده 38 قانون مجازات اسلامی به تشریح مواردی می‌پردازد که می‌توانند منجر به تخفیف مجازات متهمان شوند. این جهات، هشت مورد مشخص هستند که هرکدام در نوع خود می‌توانند تأثیر قابل توجهی بر کاهش مجازات محكومان داشته باشند. در ادامه به توضیح هر یک از این جهات می‌پردازیم:
1. گذشت شاکی یا مدعی خصوصی
جرایم به دو دسته «قابل گذشت» و «غیرقابل گذشت» تقسیم می‌شوند. تأثیر گذشت شاکی یا مدعی خصوصی در این دو نوع جرم متفاوت است. در جرایم غیرقابل گذشت، گذشت شاکی بعد از قطعی شدن حکم، از عوامل تخفیف مجازات محسوب می‌شود. اما در جرایم قابل گذشت، گذشت شاکی به جای تخفیف مجازات، در واقع منجر به صدور قرار موقوفی تعقیب یا موقوفی اجرای مجازات خواهد شد.
2. همکاری مؤثر متهم
همکاری متهم با قاضی یا بازپرس در شناسایی شرکا یا معاونان و همچنین در تحصیل ادله یا کشف اموال مرتبط با جرم، می‌تواند تأثیر زیادی بر روند رسیدگی به پرونده داشته باشد. به همین دلیل، قانونگذار این همکاری را به عنوان یکی از عوامل تخفیف مجازات در نظر گرفته است.
3. اوضاع و احوال خاص مرتبط با ارتکاب جرم
گاهی اوقات، اوضاع و احوال خاصی باعث ارتکاب جرم می‌شود، مانند رفتار یا گفتار تحریک‌آمیز بزه‌دیده یا وجود انگیزه‌ای شرافتمندانه. اثبات وجود این شرایط می‌تواند به متهم کمک کند تا از کیفیات مخففه مجازات بهره‌مند شود. مشاوره با وکیل برای اثبات این موارد در دادگاه می‌تواند مؤثر باشد.
4. اعلام متهم پیش از تعقیب
قانونگذار علاوه بر همکاری در کشف جرم، اعلام متهم قبل از تعقیب یا اقرار او طی تحقیقات را نیز به عنوان یکی از جهات تخفیف مجازات در نظر گرفته است. این موضوع به تسریع در دادرسی کمک می‌کند.
5. ندامت و حسن سابقه متهم
ندامت و عدم سابقه محکومیت کیفری (حسن سابقه) برای متهم می‌تواند در میزان تخفیف مجازات تأثیرگذار باشد. همچنین، شرایط خاص مانند کهولت سن یا بیماری متهم نیز می‌تواند در این زمینه مؤثر باشد.
6. تلاش متهم برای جبران زیان
هرگونه تلاشی از سوی متهم برای کمرنگ کردن آثار جرم و جبران خسارات وارده نشان‌دهنده ندامت او از عمل ارتکابی است و به همین دلیل، به عنوان یکی از جهات تخفیف مجازات در نظر گرفته می‌شود.
7. خفیف بودن زیان وارده
تشخیص خفیف بودن زیان وارده یا نتایج حاصله از جرم بر عهده دادگاه است. این امر می‌تواند به عنوان یکی از دلایل تخفیف مجازات تلقی شود و بیانگر خفیف بودن جرم ارتکابی می‌باشد.
8. مداخله ضعیف شریک یا معاون
در صورتی که یکی از شرکا یا معاونین جرم، مداخله مؤثری در ارتکاب جرم نداشته باشد، دادگاه می‌تواند این عامل را به عنوان یکی از شرایط تخفیف مجازات در نظر بگیرد.
همچنین بخوانید !! وکیل امور خانواده
نکاتی درباره اعمال جهات تخفیف مجازات
زمانی که دادگاه به جهات تخفیف مجازات اشاره کرده و بر اساس آن میزان مجازات شخص را کاهش می‌دهد، ضروری است که این جهات در حکم قید شوند. همچنین، بر اساس هر یک از این جهات، نمی‌توان به طور هم‌زمان دو بار تخفیف در مجازات فرد قائل شد.
امکان عدم اجرای مجازات به‌واسطه کیفیات مخففه
قانونگذار این امکان را در نظر گرفته است که در جرایم تعزیری درجه هفت و هشت، در صورتی که کیفیات مخففه موجود باشد و دادگاه تشخیص دهد که عدم اجرای مجازات می‌تواند به اصلاح متهم کمک کند، حکم به عدم اجرای مجازات صادر گردد. این امر مشروط به شرایط خاصی است که شامل عدم داشتن سابقه کیفری مؤثر، گذشت شاکی یا مدعی خصوصی و جبران ضرر و زیان ناشی از جرم می‌شود.
در صورت وجود این شرایط، علی‌رغم احراز مجرمیت، مجازاتی اعمال نخواهد شد و این موضوع به تشخیص دادگاه بستگی دارد.
نتیجه گیری
قانونگذار در قانون مجازات اسلامی، با هدف اصلاح مجرمین، در ماده 38 موارد خاصی را ذکر کرده است که احراز هر یک از این موارد، موجب تخفیف مجازات خواهد شد. عواملی همچون گذشت شاکی، اعلام متهم پیش از تعقیب، اقرار در حین رسیدگی، وضعیت خاص متهم و حسن سابقه، ازجمله این جهات هستند. قاضی می‌تواند با توجه به ماده 37 قانون مجازات اسلامی، در صورت احراز هر یک از این موارد، میزان مجازات متهم را کاهش دهد. لازم به ذکر است که این تخفیفات تنها برای جرایم تعزیری قابل اعمال هستند و در جرایم مستوجب حد، قصاص یا دیه، قاضی نمی‌تواند از این جهات برای کاهش مجازات استفاده کند.
این مطلب با هدف آشنایی شما با جهات تخفیف مجازات و نحوه اعمال آن نوشته شده است. امیدواریم که این اطلاعات، پرسش‌ها و ابهامات شما را در این زمینه برطرف کند. در صورت داشتن هرگونه سؤال، می‌توانید پرسش خود را در قسمت دیدگاه‌ها مطرح کنید تا کارشناسان متخصص تیم حقوقی فرشید گراوند تبار وکیل پایه یک دادگستری به آن پاسخ دهند. همچنین، برای بهره‌مندی از خدمات مشاوره‌ای ما، می‌توانید به بخش دریافت مشاوره مراجعه نمایید و با مشاورین متخصص در تماس باشید.
