مسئله مهریه همیشه یکی از حساس‌ترین مباحث حقوق خانواده است. بسیاری از مردان زمانی که زندگی مشترک به بن‌بست می‌رسد، با پرسشی مشترک روبه‌رو می‌شوند: «آیا راهکاری برای ندادن مهریه وجود دارد؟»
پاسخ کوتاه این است که قانون به‌طور کامل اجازه فرار از مهریه را نمی‌دهد؛ اما چند روش کاملاً قانونی وجود دارد که می‌تواند میزان مهریه را کاهش دهد، پرداخت را متوقف کند یا روند مطالبه آن را تحت کنترل قرار دهد. در این مقاله، تمام روش‌های واقعی، معتبر و قابل استناد توضیح داده می‌شود؛ نه راه‌های اشتباهی که معمولاً باعث زندانی‌شدن یا ایجاد خسارت مالی می‌شوند.
ماهیت مهریه و دلیل غیرممکن بودن فرار کامل از پرداخت آن
مهریه پس از جاری شدن عقد، فوراً به زن تعلق می‌گیرد و زن مالک قانونی آن می‌شود. این مالکیت ارتباطی با تمکین، خیانت، نشوز یا بیماری ندارد؛ به عبارت دیگر حتی اگر زن مرتکب تخلفی شده باشد، اصل مالکیت او بر مهریه باقی است.
به همین دلیل، هیچ «فرار مطلق» از مهریه وجود ندارد و هر نوع تلاش برای پنهان‌کردن اموال، انتقال صوری یا جعل بدهی نه‌تنها نتیجه ندارد، بلکه مرد را تحت تعقیب کیفری قرار می‌دهد.
اما در کنار این اصل، قانون چند ابزار برای کاهش مهریه یا معافیت نسبی از آن پیش‌بینی کرده است که کاملاً قانونی و قابل‌استفاده هستند.
راهکارهای واقعی ندادن مهریه از نظر قانون
هرچند قانون اصل پرداخت مهریه را الزامی می‌داند، اما در برخی شرایط، زن حق دریافت آن را به‌طور کامل یا جزئی از دست می‌دهد. در ادامه، این روش‌ها به شکل تحلیلی بررسی می‌شوند.
سقوط مهریه در صورت بطلان عقد
اگر مشخص شود عقد ازدواج از ابتدا باطل بوده، رابطه زوجیت از نظر قانون وجود ندارد و در نتیجه زن حق دریافت مهریه نخواهد داشت. بطلان عقد معمولاً در مواردی رخ می‌دهد که شروط اساسی عقد رعایت نشده باشد.
در این حالت، اگر بین زوجین رابطه زناشویی شکل نگرفته باشد، مهریه کاملاً از بین می‌رود؛ اما اگر نزدیکی انجام شده باشد، زن مستحق «مهرالمثل» خواهد بود.
به دلیل پیچیدگی اثبات بطلان نکاح، این راهکار بدون وکیل متخصص عملاً شدنی نیست.
سقوط کامل مهریه در فسخ نکاح قبل از رابطه زناشویی
در صورتی که ازدواج به دلیل یکی از موارد قانونی فسخ شود و زوجین پیش از نزدیکی باشند، زن هیچ مهریه‌ای دریافت نمی‌کند. این قانون یکی از معدود مواردی است که می‌تواند مهریه را کاملاً حذف کند.
با این حال اگر علت فسخ، ناتوانی جنسی مرد باشد، زن تنها نصف مهریه را می‌گیرد، نه صفر.
ابراء یا بخشیدن مهریه توسط زن
یکی از مهم‌ترین روش‌های ندادن مهریه، بخشش مهریه توسط زن است. این بخشش می‌تواند در قالب سند رسمی یا حتی یک نوشته دست‌نویس معتبر انجام شود.
زنان معمولاً در دو حالت حاضر به بخشیدن مهریه می‌شوند:
زمانی که قصد دارند بدون تنش از هم جدا شوند.
زمانی که دریافت حق طلاق یا حق حضانت برایشان مهم‌تر از دریافت مهریه است.
ابراء مهریه، بدهی مرد را به‌طور کامل از بین می‌برد و بهترین روش قانونی محسوب می‌شود.
بخشش مهریه در طلاق توافقی
یکی از رایج‌ترین روش‌های کاهش یا حذف مهریه، طلاق توافقی است. زن و مرد در این شیوه می‌توانند درباره تمام امور، از جمله مهریه، به نتیجه دلخواه برسند.
زن معمولاً برای سریع‌تر شدن روند طلاق، بخشی یا تمام مهریه را می‌بخشد و مرد نیز در ازای آن با طلاق موافقت می‌کند.
در این روش، میزان بخشش به توافق طرفین بستگی دارد و ممکن است صفر تا صد مهریه را شامل شود.
نصف‌شدن مهریه در طلاق قبل از نزدیکی
قانون صریحاً اعلام کرده است که اگر طلاق پیش از نزدیکی انجام شود، زن فقط نصف مهریه را دریافت می‌کند.
این روش گرچه باعث ندادن کامل مهریه نمی‌شود، اما مبلغ پرداختی مرد را به‌طور چشمگیری کاهش می‌دهد.
کاهش فشار مالی با اعسار از پرداخت مهریه
اگر مرد توان مالی کافی نداشته باشد، می‌تواند دادخواست اعسار ارائه دهد. در صورت اثبات اعسار:
مرد زندانی نمی‌شود
پرداخت مهریه به اقساط بسیار سبک تبدیل می‌شود
پیش‌قسط معمولاً پایین تعیین می‌شود
گرچه این روش موجب حذف مهریه نمی‌شود، اما فشار مالی را تا حد زیادی کاهش می‌دهد و بهترین راه برای جلوگیری از بازداشت است.
در پرونده‌های مربوط به وصول مهریه، انتخاب مسیر اشتباه می‌تواند ماه‌ها یا حتی سال‌ها روند پیگیری را دچار تأخیر کند. یک وکیل مهریه متخصص معمولاً ابتدا توانایی مالی زوج، نوع اموال، امکان توقیف دارایی و شرایط اجرای احکام را بررسی می‌کند و سپس بهترین استراتژی وصول مهریه را پیشنهاد می‌دهد.
عدم امکان جلب در مهریه‌های عندالاستطاعه
در مهریه عندالاستطاعه، زن باید ثابت کند مرد توانایی پرداخت مهریه را دارد. اگر نتواند این موضوع را ثابت کند، امکان بازداشت مرد وجود ندارد.
این نوع مهریه یکی از امن‌ترین شیوه‌ها برای جلوگیری از جلب و محدودیت‌های مهریه است.
آیا راه‌های غیرقانونی برای ندادن مهریه وجود دارد؟
بسیاری تصور می‌کنند با انتقال اموال، فروش صوری خانه یا فرار از کشور می‌توانند مهریه را نپردازند؛ اما این اقدامات توسط دادگاه قابل شناسایی است و با مجازات شدید همراه می‌شود.
معاملات صوری نیز در صورت اعتراض زن، باطل می‌شوند و حتی مرد ممکن است به جرم فرار از دین تحت تعقیب قرار گیرد.
بهترین استراتژی برای کاهش مهریه بدون دردسر
تجربه پرونده‌های حقوقی نشان می‌دهد راهکارهای واقعی و بدون ریسک برای مردان عبارت‌اند از:
استفاده از طلاق توافقی و راضی‌کردن زن به بخشش مهریه
درخواست اعسار و تقسیط مهریه
اثبات عدم توانایی مالی در مهریه‌های عندالاستطاعه
طرح دعوای فسخ یا بطلان در موارد قانونی
این روش‌ها باعث می‌شود مرد بدون ایجاد سابقه کیفری، بدون بازداشت و بدون پرداخت مبالغ سنگین، از زندگی مشترک خارج شود.
جمع‌بندی
مهریه حق قطعی و مسلم زن است و قانون از آن حمایت می‌کند؛ بنابراین فرار کامل و صددرصدی از مهریه ممکن نیست.
با این حال، اگر مرد آگاهانه و از مسیر قانونی حرکت کند، می‌تواند:
میزان مهریه را کاهش دهد
از بازداشت جلوگیری کند
پرداخت را قسط‌بندی کند
یا در موارد خاص، به‌طور کامل از پرداخت معاف شود
استفاده از یک وکیل متخصص خانواده، دقیق‌ترین و کم‌ریسک‌ترین راه برای رسیدن به این هدف است.
